Nationaal Monument Oranjehotel

Van Alkemadelaan 1256, Den Haag

Open vanaf 7 september 2019

Het Oranjehotel, de bijnaam voor de Scheveningse gevangenis tijdens de Tweede Wereldoorlog, opent vanaf 7 september 2019. zijn deuren als Herinneringscentrum. De gevangenis, waar tussen 1940 en 1945 ruim 25.000 Nederlanders werden verhoord en berecht, veelal omdat ze in verzet kwamen tegen de Duitsers, was altijd onderdeel van de Penitentiaire Inrichting Haaglanden. Om die reden was het slechts beperkt toegankelijk tijdens een jaarlijkse Herdenking. Vanaf 7 september zijn alle bezoekers welkom in het gerestaureerde cellencomplex. Een vaste presentatie, de Doodencel 601, filmmateriaal en een tijdelijke tentoonstelling geven dan een beeld van de geschiedenis, de verschillende groepen gevangenen en het gevangenisleven in deze belangrijkste Duitse gevangenis op Nederlands grondgebied.

Geschiedenis 

De strafgevangenis aan de Pompstationsweg kwam rond 1900 tot stand. Slechts enkele onderdelen uit die tijd zijn bewaard gebleven, zoals de monumentale poort. In de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Duitsers een deel vande Scheveningse cellenbarakken om gearresteerde verzetsstrijders te verhoren en te berechten. Tussen 1940 en 1945 hebben naar schatting zo'n 25.000 mensen gevangen gezeten in het Oranjehotel, zoals de gevangenis snel werd genoemd. Veel gevangenen werden veroordeeld tot langdurige straffen in Duitse kampen. 250 gevangenen van het Oranjehotel, die ter dood veroordeeld waren, zijn geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte. Tot de meest bekende gevangenen behoren Erik Hazelhoff Roelfzema, de Soldaat van Oranje, de geestelijke Titus Brandsma, hoogleraar Rudolph Cleveringa en de militair George Maduro. In mei 1945 kwam het huis van bewaring weer in Nederlandse handen. Veel NSB'ers, waaronder Anton Mussert en andere Nederlanders die werden verdacht van oorlogmisdaden, werden in 1945 opgesloten in de Scheveningse gevangenis. Tegenwoordig doet de gevangenis nog steeds dienst als penitentiaire inrichting waar ook enkele internationale huizen van bewaring zijn gevestigd, waaronder die van het Internationaal Strafhof. 

Naam Oranjehotel 

Het is niet precies bekend wat de oorsprong is van de geuzennaam 'Oranjehotel'. Deze is in de volksmond ontstaan, en werd al vroeg in de oorlog een begrip. 

Doodencel 601 

Een aantal cellen in het Oranjehotel werd gebruikt als dodencellen. Hier wachtten terdoodveroordeelden om naar de Waalsdorpervlakte gebracht te worden waar ze gefusilleerd werden. Eén van de dodencellen van het Oranjehotel is geheel in oorspronkelijke staat bewaard gebleven: Doodencel 601. Zelfs de geschriften van gevangenen op de muren zijn er nog: indrukwekkende getuigenissen van leed en angst. 

Het Poortje 

In de lange buitenmuur aan de Van Alkemadelaan bevindt zich het Poortje. Door deze kleine poort werden de terdoodveroordeelden naar buiten gevoerd om op de Waalsdorpervlakte te worden geëxecuteerd. In 1949 is bij de deur een plaquette geplaatst ter nagedachtenis van deze mensen. Tegenwoordig wordt het Poortje alleen tijdens de jaarlijkse herdenking nog geopend. Naast het Poortje bevindt zich een versregel van oud-gevangene en auteur Anthonie Donkersloot. 

Gedenkplaat 

In 1950 onthulde koningin Juliana een gedenkplaats op de buitenmuur van het Oranjehotel. Dit monument benadrukt de saamhorigheid van de gevangenen en draagt de tekst van Albert Termote: "Zij waren eensgezind". 

Doodenboeken 

De Doodenboeken zijn vier banden met foto's en levensbeschrijvingen van 734 verzetsmensen die tijdens of na hun verblijf in het Oranjehotel zijn omgekomen. De Doodenboeken zijn kort na de oorlog samengesteld. Tijdens de jaarlijkse herdenking wordt een van de boeken, die in normalerwijze bewaard worden in het Nationaal Archief, in Doodencel 601 gelegd. 

Jaarlijkse herdenking

Ieder jaar wordt er op de laatste zaterdag in september een herdenking gehouden. Tijdens deze plechtigheid wordt een herdenkingsrede uitgesproken, er wordt muziek gespeeld, en na een minuut stilte en het Wilhelmus wordt een stille gang gehouden langs Doodencel 601 waar kransen worden gelegd. 

Bereikbaarheid Oranjehotel

Nationaal Monument Oranjehotel is met de auto te bereiken via de Van Alkemadelaan, de hoofdroute naar Scheveningen strand. Wie het openbaar vervoer kiest, kan bus 22 of 23 nemen en tram 9, alle drie op vijf à tien minuten loopafstand van het Oranjehotel.

****